Wskaźniki referencyjne

Ogólne ryzyka dotyczące wskaźników referencyjnych

Stosowanie wskaźników referencyjnych wiąże się z ryzykami ogólnymi oraz specyficznymi dla danego wskaźnika. Ogólne ryzyka dotyczą przede wszystkim tego, że:

• administrator może – z przyczyn regulacyjnych lub biznesowych – zmienić wskaźnik referencyjny lub metodologię jego wyznaczania,
• administrator zdecyduje, że przestaje opracowywać dany wskaźnik albo odpowiedni organ wycofa administratorowi zezwolenie na opracowywanie danego wskaźnika,
• wskaźnik referencyjny może przestać być reprezentatywny dla danego rynku lub realiów gospodarczych. Dotyczy to np. sytuacji, gdy podmioty, które przekazują dane niezbędne do opracowywania danego wskaźnika referencyjnego, przestają to robić,
• odpowiedni organ nadzoru zdecyduje, że wskaźnik referencyjny przestał wiarygodnie mierzyć dany rynek bazowy (potwierdza to oświadczenie administratora lub organu nadzoru),
• administrator może przestać publikować lub opracowywać dany wskaźnik (w całości lub w części np. wskaźnik dla pewnego tenoru, okresu), a odpowiednie wskaźniki alternatywne mogą nie zostać wyznaczone,
• może istnieć uzasadniona potrzeba zmiany umów finansowych lub instrumentów finansowych, aby odwołać się w nich do stóp wolnych od ryzyka.

Przykład

Administrator może zaprzestać opracowywania wskaźnika w całości – wtedy np. WIBOR przestałby istnieć. Jeśli jednak decyzja administratora dotyczyłaby tylko konkretnego tenoru, to WIBOR jako wskaźnik referencyjny nadal będzie istnieć, ale zniknie np. wskaźnik WIBOR 3M.

Ryzyko zmiany metody opracowywania wskaźnika referencyjnego

Podmiot, który opracowuje dany wskaźnik referencyjny, może wprowadzić zmiany w przyjętej metodzie opracowywania wskaźnika. Obowiązują go zasady opisane w dokumentacji, która dotyczy wskaźnika referencyjnego. Dokumentację administrator publikuje na swojej stronie internetowej.

Zmianę metody opracowywania wskaźnika poprzedzają zwyczajowo konsultacje publiczne. W trakcie konsultacji administrator określa zakres proponowanej zmiany oraz jej uzasadnienie.

Administrator może uzasadnić zmianę metody tym, że musi ją dostosować do:

• wymogów rozporządzenia BMR,
• wytycznych organu nadzoru lub
• rekomendacji jednostki nadzorczej.

Jeśli administrator zmieni przyjętą metodologię, może zmienić się także wartość wskaźnika. Wzrost lub obniżenie wartości wskaźnika może wtedy wpłynąć na:

• wartość wzajemnych świadczeń wynikających z umowy,
• wycenę instrumentów lub produktów finansowych.

Jeśli administrator zmieni – zgodnie z rozporządzeniem BMR – metodę opracowywania lub definicję wskaźnika, albo wprowadzi inną istotną modyfikację wskaźnika, nie będzie to traktowane jako zmiana umowy. Dotyczy to także sytuacji, gdy administrator zmieni wartość wskaźnika referencyjnego.

Ryzyko zaprzestania przez administratora opracowywania wskaźnika referencyjnego (trwale lub na jakiś czas)

Administrator może zdecydować, że przestaje publikować wskaźnik. Procedura trwałego zaprzestania publikacji takich wskaźników, jak WIBOR, LIBOR czy EURIBOR, jest ściśle określona. Uczestniczy w niej także organ nadzoru. Administrator opisuje ją w dokumentacji wskaźnika, którą publikuje na swojej stronie internetowej.

Administrator może zdecydować, że przestaje opracowywać wskaźnik referencyjny:

• z przyczyn biznesowych lub
• jeśli uzna, że dane, które wykorzystuje do opracowywania wskaźnika, nie są reprezentatywne dla rynku lub realiów gospodarczych, które ten wskaźnik mierzy.

Przed taką decyzją administrator zazwyczaj przeprowadza konsultacje publiczne. Trwają one najczęściej kilka miesięcy. W tym czasie administrator określa m.in. datę, od której zamierza zaprzestać opracowywać wskaźnik.

Może także zdarzyć się, że administrator przez jakiś czas – nawet i jeden dzień – nie będzie w stanie wyznaczyć wartości wskaźnika. Na przykład administrator nie wyznaczy wartości wskaźnika, jeśli w danym dniu nie otrzyma wystarczającej liczby niezbędnych danych.

Ważne!

Jeśli administrator trwale lub czasowo przestanie opracowywać wskaźnik, nie będziemy mogli użyć tego wskaźnika do ustalenia wartości wzajemnych świadczeń, które wynikają z umowy. Zastąpimy wtedy wskaźnik referencyjny innym – w sposób opisany w umowie.

Specyficzne ryzyka dotyczące np. wskaźników WIBOR i WIBID

Ryzyka związane ze stosowaniem wskaźników WIBID i WIBOR, to na przykład:

• rezygnacja z dwustronności stawek, czyli zawieszenie publikacji WIBID,
• istotna zmiana metody opracowywania wskaźnika referencyjnego,
• zaprzestanie opracowywania wybranego okresu wskaźnika WIBOR, np. WIBOR 6M.

Zmiana wskaźnika może wiązać się z tym, że Twoje świadczenie zwiększy się lub zmniejszy. Na przykład, jeśli masz kredyt i wzrośnie jego oprocentowanie, Twoja rata będzie wyższa niż w chwili, gdy otrzymałeś kredyt. Zwiększy się także całkowita kwota, którą musisz spłacić.

Nowy wskaźnik alternatywny może cechować się większą zmiennością niż ten, który był stosowany wcześniej.

Zasady zastąpienia wskaźnika opisujemy w umowach lub regulaminach. Proces ten jest wieloetapowy, uwzględniamy w nim, czy i jaki wskaźnik alternatywny możemy zastosować. Sprawdzamy np., co wskazuje  organ nadzoru, bank centralny, administrator lub kontrahent centralny.

Dla wskaźników stopy procentowej, które wpływają na wartość oprocentowania, wskaźnikiem alternatywnym może być stopa referencyjna banku centralnego (zależnie od waluty zobowiązania):

• dla PLN – stopę referencyjną NBP,
• dla EUR - deposit facility rate, Europejskiego Banku Centralnego,
• dla CHF - SNB policy rate, Szwajcarskiego Banku Narodowego,
• dla USD – górną granicę zakresu Federal funds rate, Systemu Rezerwy Federalnej USA,
• dla GBP - Bank of England base rate, Banku Anglii,
• dla JPY - Bank of Japan  basic loan rate, Banku Japonii,
• dla CZK - two-week repo rate, Narodowego Banku Czeskiego.

Korekta – wartość lub działanie, które stosujemy, aby ograniczyć ekonomiczne skutki zastąpienia wskaźnika podstawowego wskaźnikiem alternatywnym. Korekta może:

• być wartością dodatnią, ujemną, zerową,

• być określona wzorem lub metodą obliczenia np. poprzez składanie czy kapitalizowanie dziennych stawek procentowych przez okres, dla którego obliczane są odsetki,

• obejmować inne dostosowania związane z zastąpieniem wskaźnika.

Jeśli zgodnie z postanowieniami wiążącej nas umowy, korekta będzie równa medianie różnic między dotychczas obowiązującym wskaźnikiem a wskaźnikiem alternatywnym:

1) Obliczamy różnicę między dotychczasowym wskaźnikiem a wskaźnikiem alternatywnym:

• za okres 24 miesięcy przed dniem, w którym wskaźnik alternatywny zastępuje dotychczasowy wskaźnik (lub krótszy, jeśli wskaźnik lub wskaźnik alternatywny publikowano krócej),
• z każdego dnia z badanego okresu, w którym był publikowany zarówno dotychczasowy wskaźnik, jak i wskaźnik alternatywny.

2) Układamy różnice w kolejności od najniższej do najwyższej.

3) Jeśli liczba różnic jest:

• nieparzysta – medianą jest środkowa różnica,
• parzysta – medianą jest średnia arytmetyczna dwóch środkowych różnic.

Przykład 1

W przykładzie pokazujemy nasze kolejne kroki, jeśli proces wyznaczania wskaźnika alternatywnego, zgodnie z zapisami umowy, zakończy się tym, że zastosujemy stopę referencyjną NBP i korektę liczymy jako medianę różnic z danego okresu między wskaźnikiem dotychczasowym a wskaźnikiem alternatywnym.

Założenia:

31.08.2020 – wskaźnik WIBOR 3M opublikowano po raz ostatni. Jego wartość wyniosła wtedy 0,23%

01.09.2020 - wskaźnik WIBOR 3M przestaje być trwale publikowany. Wartość stopy referencyjnej NBP w tym dniu to 0,1%.

Co robimy?

1) Przyjmujemy, że wartość wskaźnika alternatywnego to 0,1%.

2) Korygujemy wskaźnik alternatywny o medianę różnic między dotychczas obowiązującym wskaźnikiem a wskaźnikiem alternatywnym.

Wykres 1 przedstawia różnicę między wskaźnikiem WIBOR 3M i stopą referencyjną NBP w okresie 31.08.2018-31.08.2020 r.

Wykres 1

3) Różnice między wskaźnikiem i wskaźnikiem alternatywnym (łącznie 527 obserwacji) ustawiliśmy od najniższej do najwyższej. Wszystkie wartości zamieściliśmy w tabeli.

4) Mediana w naszym przykładzie to 264. obserwacja. Jej wartość to 0,22%.

5) Korektę 0,22% dodajemy do wskaźnika alternatywnego. Ostatecznie wartość nowego wskaźnika to 0,32% (0,1% + 0,22% = 0,32%).

Przykład 2

Korektę ustalamy raz i nie zmienia się ona przez cały czas, w którym stosujemy wskaźnik alternatywny. Jest ona średnią arytmetyczną różnic z badanego okresu.

Aby ustalić średnią różnic:

• Przyjmujemy jako badany okres 182 dni przed pierwszym dniem, w którym:
  • wskaźnik podstawowy przestanie być publikowany;
  • wskaźnik podstawowy przestanie być reprezentatywny zgodnie z oświadczeniem administratora lub organu nadzoru nad administratorem;
  • zgodnie z prawem nie możemy stosować wskaźnika podstawowego w umowie;

Jeśli wystąpi więcej niż jedno z tych zdarzeń, różnicę liczymy od tego zdarzenia, które wystąpi jako pierwsze. 

• Obliczamy różnicę między wskaźnikiem podstawowym a wskaźnikiem alternatywnym, osobno dla każdego dnia, w którym był publikowany zarówno wskaźnik podstawowy, jak i wskaźnik alternatywny;
• Dodajemy różnice do siebie i tak uzyskany wynik dzielimy przez liczbę dni z publikacjami obu wskaźników z badanego okresu.

W przykładzie pokazujemy kolejne kroki, jeśli proces wyznaczania wskaźnika alternatywnego dla EUR, zgodnie z zapisami umowy zakończy się tym, że zastosujemy 3M EURIBOR zamiast dotychczasowego wskaźnika 3M LIBOR EUR.

Założenia (hipotetyczne na cele przykładu):

16.07.2021 – wskaźnik 3M LIBOR EUR opublikowano po raz ostatni. Jego wartość wyniosła wtedy -0,555%

19.07.2021 - wskaźnik 3M LIBOR EUR przestaje być trwale publikowany. Wartość wskaźnika 3M EURIBOR w tym dniu to -0,548%

Co robimy?

1) Przyjmujemy, że wartość wskaźnika alternatywnego to -0,548%.

2) Korygujemy wskaźnik alternatywny o średnią arytmetyczną za okres 182 dni z różnic między wskaźnikiem podstawowym a wskaźnikiem alternatywnym, osobno dla każdego dnia w którym był publikowany zarówno wskaźnik podstawowy, jak i wskaźnik alternatywny.

Wykres i tabela przedstawia różnicę między wskaźnikiem 3M LIBOR EUR i wskaźnikiem 3M EURIBOR w okresie 15.01.2021-16.07.2021 r (182 dni).

3) Średnia arytmetyczna w naszym przykładzie wynosi -0,00665.

4) W związku z tym, że wskaźnik alternatywny jest publikowany do trzech miejsc po przecinku, naszą korektę również zaokrąglamy do trzech miejsc po przecinku (-0,007%) i dodajemy do wskaźnika alternatywnego.

5) Ostatecznie wartość nowego wskaźnika to -0,555% ((-0,548%) + (-0,007%) = -0,555%)).

Ryzykiem stopy procentowej objęte są wszystkie produkty ze zmienną stopą procentową. Dotyczy to przede wszystkim kredytów złotowych i walutowych. Na oprocentowanie kredytu składają się:

• wskaźnik stopy procentowej (np. WIBOR, LIBOR, EURIBOR) - jego wartość sprawdzamy w dniu wskazanym w umowie oraz
• marża banku, czyli wartość określona w umowie.

Każdy wskaźnik stopy procentowej określa się dla danego okresu (tenoru): tj. dla 1 miesiąca, 3 miesięcy, 6 miesięcy lub innego. Oznacza się go odpowiednio: 1M, 3M, 6M (np. dla waluty PLN jako WIBOR 1M, WIBOR 3M, WIBOR 6M).

Odsetki od kredytu mogą zmieniać się co 1, 3, 6 miesięcy wraz ze zmianą wskaźnika stopy procentowej (np. stawki WIBOR 1M co 1 miesiąc, stawki WIBOR 3M zmieniają się co 3 miesiące, itd.).

Wszystkie kredyty ze zmienną stopą procentową wiążą się z ryzykiem jej zmiany. Wzrost (spadek) tego wskaźnika wpłynie na wzrost (spadek) wysokości części odsetkowej Twojej raty.

Przykład

Masz kredyt, którego oprocentowanie wynosi 2,23%. Na oprocentowanie składają się wskaźnik w wysokości 0,23% oraz marża 2%.

Jeśli wskaźnik wzrośnie o 0,5% - do poziomu 0,73% - oprocentowanie Twojego kredytu wzrośnie o 0,5% i wyniesie 2,73%.

Zmiana wartości wskaźnika walutowego wpływa na zmianę wartości zobowiązania denominowanego w jednej walucie po przeliczeniu na drugą walutę.

Przykład

Wartość nominalna Twojego zobowiązania: 20 000 EUR
Wartość wskaźnika określającego relację EUR do PLN: wynosi 4,40 PLN za 1 EUR
Wartość Twojego zobowiązania w PLN: 88 000 PLN

I scenariusz: wskaźnik euro spada o 10% - do poziomu 3,96 PLN za 1 EUR.
Wartość Twojego zobowiązania w PLN wyniesie 79 200 PLN.

II scenariusz: wskaźnik euro wzrasta o 10% - do poziomu 4,84 PLN za EUR.
Wartość Twojego zobowiązania w PLN wyniesie 96 800 PLN.