Otoczenie makroekonomiczne
Gospodarka i sektor bankowy w 2015 roku
Gospodarka i sektor bankowy w Polsce
Wskaźniki makroekonomiczne | 2015 | Parametry sektora bankowego | 2015 | |
Realny wzrost PKB (prognoza) | 3,5% | Bazowa stopa procentowa | 1,5% | |
Nominalne PKB per capita (EUR) | 10 300* | Wskaźnik kredyty/depozyty | 99,1% | |
PKB per capita w PPS (EU-28=100) | 68%* | Wskaźnik NPL | 7.4% | |
Średnia roczna stopa inflacji | -0,7% | Łączny współczynnik kapitałowy | 15,6%* | |
Stopa bezrobocia | 7,5% | Zwrot na aktywach (ROA) netto | 0,8% | |
Populacja | 38 mln | Zwrot na kapitale (ROE) netto | 6,8% |
Źródło: Eurostat, Komisja Nadzoru Finansowego
* Dane na dzień 31.12.2015, albo najnowsze dostępne
Podsumowanie zmian
Rok 2015 był rokiem zmian. Po raz pierwszy od 10 lat stopy procentowe w gospodarce amerykańskiej zostały podniesione. Rok ten był jednocześnie bardzo udany dla gospodarki, aczkolwiek poszukiwania pozytywnych akcentów należy rozłożyć daleko poza suche statystyki rachunków narodowych, gdyż dynamika PKB była (wedle szacunków) nieznacznie tylko wyższa niż w roku poprzednim: 3,6% rok do roku wobec 3,3% w roku 2014. Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim zmiana kompozycji wzrostu oraz korzystne zmiany na rynku pracy.
Wzrost w 2015 roku napędzany był w mniejszym stopniu inwestycjami (6,6% wobec 9,8% w poprzednim roku), w większym konsumpcją (3,2% wobec 2,6%), która opierała się przede wszystkim na krajowych zasobach, dzięki czemu dynamika importu obniżyła się, zaś eksportu tylko nieznacznie ustępowała tej z poprzedniego roku, co pozwoliło na statystyczne podbicie dynamiki PKB za sprawą dodatniego wkładu do wzrostu eksportu netto (rok 2015 był rekordowy w zakresie nadwyżki handlowej odnotowanej łącznie w handlu usługami i towarami).
Wyższa dynamika konsumpcji była bezpośrednią konsekwencją zmian na rynku pracy: wyższej dynamiki płac (w kategoriach realnych: 4,6% wobec 3,2% w poprzednim roku) oraz dalszego spadku stopy bezrobocia, która w 2015 roku spadła poniżej 10%, przy czym znacząco poprawiła się liczba ofert dostępnych na rynku pracy – do końca 2015 roku liczba ofert przypadających na jednego bezrobotnego osiągnęła historyczne maksimum. Dodatkowo, równowagę na niskim poziomie aktywności udało się także przełamać w statystykach zatrudnienia. IV kwartał, przy kreacji miejsca pracy w sektorze przedsiębiorstw na poziomie 32 tysięcy, był najlepszy od 2007 roku.
Jakkolwiek rachunki narodowe oraz procesy zachodzące na rynku pracy pokazały pozytywny obraz polskiej gospodarki, dane o wyższej częstotliwości (produkcja, sprzedaż, budownictwo) wygenerowały – szczególnie w pierwszej połowie roku – dużo negatywnych zaskoczeń, które w miarę ich przybywania były odczytywane jako symptomy pogorszenia koniunktury. W połączeniu z presją aprecjacyjną na złotego realizującą się w I kwartale oraz szybkim nasileniem deflacji, RPP zdecydowała się na obniżenie stóp procentowych w marcu o 50 punktów procentowych w jednym ruchu, sprowadzając stopę referencyjną do poziomu 1,50%. Do końca roku stopy procentowe pozostały już stabilne, a retoryka Rady Polityki Pieniężnej dryfowała w kierunku stabilizowania parametrów polityki pieniężnej.
Po osiągnięciu w kwietniu minimum (3,9650) na fali oczekiwań na rozluźnienie polityki pieniężnej w strefie euro, złoty do końca roku pozostawał w trendzie deprecjacyjnym, a koniec 2015 EURPLN zakończył na poziomie 4,2580. Na deprecjację złożyły się czynniki globalne (słabszy sentyment wobec rynków wschodzących w związku z wysokim poziomem zadłużenia w wielu krajach rozwijających się i zbliżającą się podwyżką stóp w USA i osłabienie globalnego wzrostu) oraz lokalne, polityczne, związane nie tylko z niepewnością dot. zmiany władzy (wybory prezydenckie, parlamentarne) i jej programu (podatek bankowy, mało przychylne stanowisko w zakresie Otwartych Funduszy Emerytalnych), ale również wcześniejsze propozycje przewalutowania kredytów denominowanych we frankach szwajcarskich wysuwane przez całe spektrum polityczne podczas kampanii wyborczej.
Rentowności 10-letnich obligacji skarbowych odnotowały dołek 29 stycznia na poziomie 1,939 po to tylko, aby do czerwca stracić na wartości, dochodząc do poziomu rentowności 3,40% (maksimum z 16 czerwca). Co prawda część z odnotowanych spadków cen została w kolejnych miesiącach wyeliminowana (rok zakończony na poziomie 2,94%), to jednak notowania skarbowych instrumentów dłużnych o długim terminie zapadalności stały się bardziej zmienne i podatne na globalne czynniki i wyprzedaże (czynniki te to podwyżka stóp procentowych Fed, obawy o Chiny); polskie obligacje zyskały większą korelację z krajami rynków wschodzących o strukturze diametralnie innej do gospodarki polskiej (Rosja, RPA, Turcja), co pozwala sądzić, że Polski dług był traktowany koszykowo z krajami rynków wschodzących przez inwestorów zagranicznych. W tym samym czasie obligacje 5-letnie zachowywały się podobnie. Różnicę widać było przede wszystkim w przypadku obligacji 2-letnich, które wspierane oczekiwaniami na poluzowanie polityki pieniężnej utrzymywały się w spadkowym trendzie rentowności. Wyprzedaż z grudnia – podobnie jak w przypadku obligacji 5-letnich – była, obok podwyżki stóp procentowych Fed i negatywnej niespodzianki ze strony Europejskiego Banku Centralnego, dodatkowo spowodowana (jeszcze nie zrealizowanymi) planami opodatkowania obligacji skarbowych jako elementu aktywów banków, które to wcześniej były chętnie kupowane przez banki w ramach zabezpieczenia portfeli kredytowych i zarządzania płynnością.
Jaki będzie rok 2016 w gospodarce polskiej?
W 2016 roku nastąpi stabilizacja wzrostu PKB na poziomie około 3,5%. Kompozycja wzrostu będzie w dalszym ciągu oparta na konsumpcji i eksporcie; inwestycje pozostaną na drugim planie, jednak w ich przypadku traktujemy ten rok jako okres przejściowy.
Polska, jako kraj o dużej wartości dodanej w eksporcie (czytaj: znaczna część eksportu jest wytwarzana w kraju) korzysta w pełni z osłabienia kursu walutowego. Konsumpcja wsparta silnym rynkiem pracy (coraz bliżej rynku pracownika, kontynuacja procesów rozpoczętych w 2015 roku) oraz oczekiwanym wprowadzeniem rządowego programu 500+ będzie w stanie rosnąć w tempie bliskim 4% w ujęciu rocznym.
W 2016 roku dojdzie do ograniczenia inwestycji publicznych (rosną w zasadzie tylko wydatki na drogi, okres pomiędzy perspektywami unijnymi to tradycyjne już problemy na kolei z wykorzystaniem środków, wstrzymanie planów inwestycyjnych w energetyce, ograniczenia na szczeblu samorządowym). Początek roku będzie także słaby dla inwestycji prywatnych z uwagi na niepewność polityczną (badania NBP). Utrzymanie wzrostowej trajektorii gospodarki powinno prowadzić do wznowienia prywatnych programów inwestycyjnych w obliczu wysokiego wykorzystania mocy produkcyjnych.
Z deflacją Polska będzie borykać się do jesieni, ale potem nastąpi już istotny wzrost cen (tu zadziałają: baza statystyczna, powoli drożejąca żywność i surowce, presja na cen usług w związku z podwyżkami płac, podatek od supermarketów). RPP patrzy na kwestię obniżek stóp oportunistycznie i na początku roku trzeba o obniżkach zapomnieć – spaść musi zmienność kursu walutowego.
Złoty i polskie obligacje
Polskie aktywa mają coraz więcej cech typowych dla rynków wschodzących. Nierozstrzygnięte przez najbliższe miesiące będzie to, czy czeka nas eskalacja ryzyk wewnętrznych, czy normalizacja, ale parametry gospodarcze, takie jak nadwyżka na rachunku obrotów bieżących, wzrost PKB, niskie zobowiązania w USD oraz napływ środków z Unii Europejskiej sugerują, że złoty jest obecnie niedowartościowany. Złotemu powinna sprzyjać również ponownie bardziej ekspansywna polityka głównych banków centralnych. Przestrzeń do aprecjacji złotego jest jednak mniejsza niż wskazują modele fundamentalne. W I kw. presja deprecjacyjna będzie się utrzymywać.
Mniej niż w poprzednich latach jest przesłanek do konwergencji długich polskich stóp z europejskimi. Realizowana strategia zmniejszenia zależności od inwestorów zagranicznych (czytaj: większego zaangażowania krajowego kapitału, w tym banków, w finansowanie deficytu budżetowego) powinna ograniczać stromiznę krzywej rentowności (do 5 lat) w kolejnych miesiącach. Stąd przez najbliższe miesiące rentowności polskich obligacji mogą nawet spadać. Trend na rynkach bazowych w dalszych miesiącach może być już mniej korzystny dla obligacji. Wskazujemy na silną historycznie korelację rentowności obligacji z inflacją. Ta ostatnia wzrośnie w II połowie 2016.
Sektor bankowy i agregaty monetarne
Pod wpływem rosnącego oprocentowania (wzrost marż kredytowych nawet przed wprowadzeniem podatku bankowego), ostrzejszych wymogów dotyczących wskaźnika LtV i relatywnie niskiej atrakcyjności kredytu hipotecznego w warunkach obowiązywania dodatkowych obciążeń dla banków, dynamika kredytów hipotecznych będzie spadać. Zrównoważą to szybsze wzrosty w segmencie kredytów konsumpcyjnych (weźmy pod uwagę chociażby wpływ realizacji rządowego programu 500+ na poprawę zdolności kredytowej), a także wysokie tempo wzrostu kredytów korporacyjnych - tu podatek bankowy powinien zainicjować ograniczoną restrukturyzację i konsolidację.
Jakkolwiek można oczekiwać istotnego spadku oprocentowania depozytów (kolejny efekt podatku bankowego i racjonalizacji wielkości bilansu), nie powinno to znacząco wpłynąć na dynamikę depozytów dla gospodarstw domowych. Alternatywy inwestycyjne są obecnie nieatrakcyjne, a wyższy wzrost nominalnych dochodów (ze względu i na płace, i na świadczenia społeczne) oznacza jeszcze większe zasilenie sektora bankowego w depozyty.
Zmiany w rekomendacjach Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) oraz aktach prawnych dotyczących banków w Polsce
Zmiany w rekomendacjach Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) oraz aktach prawnych dotyczących banków w Polsce są przedstawione w poniższej tabeli:
Akt prawny / Rekomendacja | Data wejścia w życie i podsumowanie nowych wymogów | Wpływ na główne obszary Banku | ||
TAK – regulacja ma wpływ na dany obszar NIE – regulacja nie ma wpływu na dany obszar, bądź ma znikomy wpływ na dany obszar |
||||
Bazylea III (Pakiet regulacyjny CRD IV/CRR) | 2015 | |||
01.01.2014 ->2019 | Określa wymogi w zakresie m.in. bazy kapitałowej, płynności, wskaźnika dźwigni finansowej, ładu korporacyjnego i polityki wynagrodzeń. Transpozycji postanowień do polskiego porządku prawnego dokonano przede wszystkim za pomocą Ustawy o nadzorze makroostrożnościowym i zmian w Ustawie Prawo Bankowe. Systematycznie publikowane są jednak standardy i dokumenty towarzyszące. |
|
TAK | |
|
NIE | |||
|
TAK | |||
|
TAK | |||
Dyrektywa dotycząca restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (BRRD) | 01.01.2015 |
Dyrektywa wprowadza ramy zarządzania w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. Nakłada obowiązek opracowywania odpowiednich planów (restrukturyzacji – przez banki i likwidacji – przez odpowiednie organy, w Polsce jest to BFG) oraz utworzenia funduszu likwidacyjnego wspierającego proces likwidacji banków. Dyrektywa określa również minimalny wymóg w zakresie funduszy własnych oraz zobowiązań kwalifikowanych umożliwiając skuteczny bail-in dostatecznej kwoty zobowiązań oraz uniknięcie „zarażenia” innych banków i masowego wycofywania depozytów („runu” na banki) (MREL, obowiązuje od początku 2016 r., widoczne jest jednak opóźnienie we wdrożeniu zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym). |
|
TAK |
|
NIE | |||
|
TAK | |||
|
NIE | |||
Ustawa w sprawie wdrożenia ustawodawstwa FATCA | 01.12.2015 |
Przyjęta Ustawa tworzy ramy prawne dla wdrożenia postanowień FATCA obligując polskie banki do identyfikacji, gromadzenia, przetwarzania i przekazywania informacji o rachunkach obywateli i rezydentów Stanów Zjednoczonych amerykańskim organom podatkowym. Będzie prowadzona automatyczna wymiana informacji oparta na zasadzie wzajemności. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
TAK | |||
Ustawa o nadzorze makroostrożnośc iowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym | IV kw. 2015/01.01.2016 |
Ustawa wprowadza do polskiego porządku prawnego dodatkowe bufory kapitałowe określone w dyrektywie CRD IV. Implementuje również zapisy dotyczące ładu korporacyjnego, ramowe przepisy dotyczące ujawnień oraz zasady zarządzania kryzysowego ustanawiając BFG organem odpowiedzialnym za likwidację na terenie Rzeczypospolitej Polskiej wyposażonym w narzędzia niezbędne do przeprowadzenia likwidacji (częściowa implementacja BRRD). Ustawa ma wpływ na politykę dywidendową banków poprzez wyznaczenie maksymalnej kwoty dywidendy przeznaczonej do podziału uzależnionej od spełnienia wymogu związanego z łącznym buforem. |
|
TAK |
|
NIE | |||
|
NIE | |||
|
NIE | |||
Rekomendacja P | 31.12.2015 |
Celem Rekomendacji P wydanej przez KNF jest aktualizacja standardów w zakresie zarządzania ryzykiem płynności, aby dopasować je do praktyki rynkowej (i wytycznych EUNB). Zawiera zapisy dotyczące określania akceptowalnego poziomu ryzyka płynności, pomiaru płynności i zarządzania płynnością, w szczególności w kontekście innych rodzajów ryzyka, pomiaru płynności śróddziennej, prowadzenia testów warunków skrajnych oraz ujawnień. Obejmuje ponadto wymogi dotyczące alokacji kosztów płynności w ramach systemu stawek transferowych. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
NIE | |||
Prawo Bankowe i inne ustawy | 27.11.2015 |
Zmiana w ustawie Prawo Bankowe i innych ustawach dotyczy przede wszystkim likwidacji bankowego tytułu egzekucyjnego wykorzystywanego w procesie windykacji oraz reguluje tryb postępowania z rachunkami osób zmarłych oraz ich przejmowania przez spadkobierców. |
|
NIE |
|
NIE | |||
|
NIE | |||
|
TAK | |||
Rekomendacja dotycząca bezpieczeństwa transakcji płatniczych wykonywanych w Internecie | Grudzień 2015 |
Celem rekomendacji KNF jest określenie jednolitych minimalnych wymogów w zakresie bezpieczeństwa transakcji płatniczych wykonywanych w Internecie. Zapisy rekomendacji dotyczą m.in. zarządzania procesem, kontroli i oceny ryzyka oraz działań edukacyjnych w tej dziedzinie skierowanych do klientów. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
TAK | |||
Ustawa o usługach płatniczych | 01.02.2015/17.11.2015 |
Zmiana w Ustawie wprowadza maksymalny poziom opłaty interchange wynoszący 0.2% wartości transakcji w przypadku kart debetowych oraz 0.3% w przypadku kart kredytowych, poczynając od 01.02.2015 r. W IV kwartale 2015 r. dokonano zmiany dotyczącej okresu przejściowego trwającego do 08.12.2018 r. obejmującego małych (maks. 3% udział w rynku) dostawców usług płatniczych, której celem było wspieranie rozwoju polskich przedsiębiorstw z branży usług płatniczych. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
TAK | |||
|
TAK | |||
Rozporządzenie EMIR | 2016 | |||
2016/przedłużenie niektórych zapisów/ |
Dotyczy funkcjonowania rynków finansowych, w szczególności ograniczania ryzyka. Wymaga, aby transakcje były rozliczane centralnie za pośrednictwem kontrahenta centralnego i określa wymogi w zakresie depozytów zabezpieczających. |
|
NIE | |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
TAK | |||
Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji | 2016 |
Wraz ze zmianą Ustawy zostaną zaimplementowane dyrektywy UE dotyczące systemu gwarantowania depozytów (DGS) oraz BRRD (w zakresie planów restrukturyzacji, MREL i funduszu restrukturyzacji i likwidacji banków). Główne różnice w porównaniu do tych dokumentów dotyczą zwiększonych poziomów docelowych funduszu gwarantowania depozytów (2,8% zamiast 0,8%) i funduszu likwidacji (1,4% zamiast 1,0%). Termin zgromadzenia docelowej kwoty środków wyznaczono na 2024 r. Składki banków będą zależeć od ich udziału rynkowego w danej bazie obliczeniowej oraz profilu ryzyka instytucji. W ramach obecnie obowiązujących regulacji, roczna stawka składki za 2015 r. (do zapłaty w 2016 r.) została określona na poziomie 0,167% łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko (TREA) (0,189% w 2014 r.), a stawka opłaty ostrożnościowej wyniosła 0,079% TREA (0,05% w 2014 r.). |
|
NIE |
|
NIE | |||
|
TAK | |||
|
TAK | |||
Ustawa o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej | 19.02.2016 |
Celem ustawy jest udzielenie finansowego wsparcia zadłużonym osobom fizycznym, które spełniają ustalone kryteria, znalazły się w trudnej sytuacji finansowej i utraciły zdolność do samodzielnej spłaty zaciągniętego kredytu hipotecznego. Środki niezbędne do udzielenia takiego wsparcia pochodzić będą z „funduszu wsparcia” finansowanego przez banki (początkowa kwota w wysokości 600 mln zł) proporcjonalnie do wartości posiadanych przez nie portfeli kredytów hipotecznych dla gospodarstw domowych, w przypadku których opóźnienie w spłacie przekracza 90 dni. |
|
NIE |
|
NIE | |||
|
TAK | |||
|
NIE | |||
Rekomendacja W | 30.06.2016 |
Rekomendacja W dotycząca zarządzania ryzykiem modeli została wydana przez KNF w lipcu 2015 r. Jej celem jest wyznaczenie standardów procesu zarządzania ryzykiem modeli, łącznie z określeniem ram dla tworzenia modeli i oceny ich jakości, aby zapewnić odpowiednie zarządzanie organizacją. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
NIE | |||
Rekomendacja Z | 01.11.2016 |
Projekt Rekomendacji Z dotyczącej ładu wewnętrznego w bankach został przez KNF przekazany do konsultacji 23.12.2015 r. Obejmuje elementy ładu wewnętrznego wynikające z innych regulacji, np. Prawa Bankowego (implementującego większość postanowień CRD IV dotyczących ładu wewnętrznego w bankach), ujmując je w szczegółowy sposób, również w oparciu o obserwacje KNF i wyniki oceny BION. Przewidywany termin wejścia w życie to 01.11.2016 r. |
|
NIE |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
NIE | |||
Ustawa o podatku od instytucji finansowych | 01.02.2016 |
Ustawa nakłada na wybrane instytucje finansowe, w tym banki, miesięczny podatek w wysokości 0,0366% (0,44% rocznie). Podatek będzie naliczany od sumy aktywów pomniejszonej o wartość funduszy własnych i obligacji skarbowych. |
|
NIE |
|
NIE | |||
|
TAK | |||
|
TAK | |||
MIFID II i MIFIR | 2018 | |||
2018 |
Zbiór standardów technicznych ESMA dotyczących wymogów w zakresie przejrzystości obowiązujących systemy obrotu i firmy inwestycyjne oraz obowiązku nałożonego na firmy inwestycyjne, zgodnie z którym powinny one realizować transakcje na pewnych papierach w systemie obrotu lub w podmiotach systematycznie internalizujących transakcje, opublikowano w 2015 r. Implementacja standardów jest przewidziana na dzień 01.01.2018 |
|
NIE | |
|
TAK | |||
|
NIE | |||
|
NIE |
Wpływ aprecjacji franka szwajcarskiego na sytuację kredytobiorców, sektora bankowego i mBanku
Propozycja Związku Banków Polskich
W pierwszych dniach po gwałtownym wzroście kursu franka w połowie stycznia 2015 roku Związek Banków Polskich (ZBP) przygotował rozwiązania, których celem było udzielenie pomocy osobom posiadającym kredyt we franku w spłacie wyższych rat.
Pakiet rozwiązań obejmował:
- Uwzględnienie ujemnej stawki LIBOR CHF
- Zmniejszenie spreadu walutowego przez 6 miesięcy
- Zezwolenie na wydłużenie okresu spłaty na wniosek klienta
- Rezygnacja z nowego zabezpieczenia lub ubezpieczenia kredytu wobec kredytobiorców terminowo spłacających raty
- Możliwość bezprowizyjnego przewalutowania kredytu po średnim kursie NBP, oraz
- Uelastycznienie zasad restrukturyzacji kredytów hipotecznych dla klientów.
W maju 2015 roku ZBP przedstawił propozycje dalszych działań. Banki zadeklarowały zaangażowanie finansowe i organizacyjne w realizacji dodatkowego wsparcia dla klientów posiadających kredyty mieszkaniowe, w szczególności walutowe. Działania te obejmują:
- Wydłużenie okresu funkcjonowania pierwszego pakietu ZBP do końca 2015 roku, z możliwością przedłużenia poszczególnych rozwiązań na kolejne okresy
- Utworzenie wewnętrznych funduszy stabilizacyjnych skierowanych wyłącznie do kredytobiorców posiadających kredyt we frankach szwajcarskich
- Przeznaczenie 125 mln zł na Fundusz Wsparcia Restrukturyzacji Kredytów Hipotecznych, o którego utworzenie w drodze ustawy wnoszą banki deklarujące zaangażowanie finansowe
- Umożliwienie kredytobiorcom posiadającym walutowy kredyt mieszkaniowy z przeznaczeniem na własne cele mieszkaniowe przenoszenia zabezpieczeń hipotecznych w celu ułatwienia zbycia lub zamiany mieszkania.
W ramach wewnętrznych funduszy stabilizacyjnych system dopłat byłby dostępny po przekroczeniu określonego poziomu granicznego kursu szwajcarskiej waluty. Rozwiązanie byłoby dostępne dla kredytobiorców, którzy jednocześnie zobowiążą się do przewalutowania przy określonym kursie oraz spełniają określone kryteria dochodowe. Wsparcie dla kredytobiorców byłoby udzielane według następującej zasady: dochód kredytobiorcy w momencie złożenia wniosku o podpisanie aneksu niższy od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej i mieszkanie o powierzchni do 75 m kw. lub dom do 100 m kw. Warunkiem udzielenia pomocy byłaby regularna obsługa kredytu. Zgodnie z podpisaną przez banki deklaracją, dopłata do kredytów we franku szwajcarskim byłaby realizowana, gdy kurs CHF przekroczy poziom 5 zł, ale sama wysokość dopłaty nie przekroczy 33 gr na 1 CHF. Zgodnie z wyliczeniami ZBP w ciągu 10 lat suma dopłat banków z tytułu funduszów stabilizacyjnych osiągnęłaby ok. 3,5 mld zł. Niektóre aspekty propozycji ZBP zostały później wplecione w prezydencką ustawę o funduszu wsparcia dla kredytobiorców.
Fundusz Wsparcia Restrukturyzacji Kredytów Hipotecznych ma wspierać kredytobiorców posiadających kredyty mieszkaniowe w każdej walucie w przypadku niekorzystnego zdarzenia losowego u kredytobiorcy, np. utraty pracy lub choroby. Przewidziano pomoc do wysokości 100% raty kapitałowo-odsetkowej w okresie 12 miesięcy, nie więcej niż 1500 zł miesięcznie. Udzielenie wsparcia poza szczególnymi przypadkami miałoby charakter zwrotny (więcej informacji w tabeli Zmiany w rekomendacjach Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) oraz aktach prawnych dotyczących banków w Polsce).
Propozycja Prezydenta dotycząca restrukturyzacji kredytów denominowanych we frankach szwajcarskich
W dniu 15 stycznia 2016 r. Kancelaria Prezydenta opublikowała prezydencki projekt ustawy w sprawie kredytów hipotecznych w walutach obcych dotyczący przewalutowania kredytów hipotecznych denominowanych we frankach szwajcarskich udzielonych osobom fizycznym (z wyłączeniem przedsiębiorców wykorzystujących oprocentowanie kredytów jako tarczę podatkową) na złotówki i rekompensat dla kredytobiorców z tytułu nadmiernych spreadów walutowych. Projekt przewiduje trzy mechanizmy restrukturyzacji kredytów. Dwa pierwsze rozwiązania opierają się na przewalutowaniu walutowych kredytów hipotecznych po kursie „sprawiedliwym”, ustalanym na podstawie kursu waluty z dnia udzielenia kredytu, skorygowanego o skumulowaną różnicę pomiędzy kosztami obsługi walutowego kredytu hipotecznego i kosztami obsługi odpowiadającego mu hipotetycznego kredytu hipotecznego w złotówkach. Projekt obejmuje trzy warianty restrukturyzacji kredytów:
- Dobrowolne przewalutowanie na warunkach uzgodnionych pomiędzy klientem i bankiem. Wariant ten przewiduje przewalutowanie zobowiązania na złotówki i oprocentowanie kredytu według stopy WIBOR.
- Przymusowe przewalutowanie walutowego kredytu hipotecznego po kursie „sprawiedliwym”. Kredyt pozostaje w bilansie banku w walucie obcej, jest spłacany według stałego kursu „sprawiedliwego” (ustalanego indywidualnie dla każdego kredytu przez bank zgodnie z algorytmem przedstawionym w projekcie ustawy), a miesięczne raty są oprocentowane według stopy LIBOR. Kurs „sprawiedliwy” nie może być niższy niż kurs po którym kredytobiorca zaciągnął zobowiązanie, ani wyższy niż bieżący kurs waluty. Przewalutowanie na złotówki będzie odbywać się stopniowo do dnia zapadalności kredytu, niezmiennie według kursu „sprawiedliwego”. Zgodnie z intencją Kancelarii Prezydenta, straty wynikające z przewalutowania nie będą ponoszone jednorazowo, lecz zostaną rozłożone w czasie. Zarząd mBanku zgadza się z opinią profesjonalistów zajmujących się rachunkowością i audytem, iż zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej strata wynikająca z przewalutowania zostanie poniesiona jednorazowo.
- Przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu będzie możliwe tylko w przypadku, gdy pozostałe dwa warianty – dobrowolnej i przymusowej restrukturyzacji – nie będą mieć zastosowania. Aby skorzystać z tej opcji, kredytobiorca musi spełnić następujące kryteria: kwota kredytu musi stanowić ponad 130% kwoty kredytu z dnia udzielenia zobowiązania, a miesięczne raty muszą przekraczać 20% miesięcznego dochodu klienta. Rozwiązanie to nie jest dostępne dla osób fizycznych:
a. które w ostatnich 12 miesiącach uzyskiwały średni dochód w walucie obcej, w której udzielono im kredytu, w wysokości wystarczającej na spłatę miesięcznych rat kredytu
b. których średnia miesięczna rata w ostatnich 12 miesiącach była niższa niż 20% średniego dochodu z ostatnich 12 miesięcy.
Ponadto, banki będą zobowiązane do zwrotu kwot zapłaconych przez klientów z tytułu spreadów walutowych wraz z odsetkami za zwłokę, które zostaną odliczone od kwoty zobowiązania pozostającego do spłaty. Projekt ustawy dopuszcza też częściowe odliczenie od podatku bankowego strat ponoszonych w związku z restrukturyzacją kredytów walutowych; miesięcznie bank będzie mógł odliczyć do 20% kwoty należnego podatku. Kwoty nieodliczone będą się kumulować i obniżać kwotę należnego podatku bankowego w kolejnych okresach.
Przyjęcie tej propozycji odnośnie konwersji kredytów we frankach szwajcarskich może wymagać od banków sporządzenia dużych odpisów w sprawozdaniach finansowych. Koszt konwersji jest obecnie kalkulowany przez KNF, zanim zostanie przedstawiony w Parlamencie.
Działalność Grupy mBanku na tle sektora bankowego w 2015 roku
Działalność mBanku w 2015 roku pozytywnie wyróżniała się na tle sektora bankowego, co prezentuje porównanie głównych wskaźników efektywności i rentowności na poniższych wykresach.
Źródło: Kalkulacje własne na podstawie statystyk publikowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego (dane na dzień 31 grudnia 2015 roku)
Profil demograficzny klienta Grupy mBanku
Profil demograficzny klientów mBanku
mBank charakteryzuje się korzystnym profilem demograficznym klientów. Bank korzystający z nowoczesnych technologii był i jest szczególnie atrakcyjny wśród młodych ludzi, których innowacje techniczne otaczają od wczesnych lat życia.
Poniższe wykresy przedstawiają strukturę demograficzną odpowiednio dla mBanku i Polski w 2014 roku.
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, dane na dzień 31.12.2014
Większość klientów mBanku stanowią osoby w wieku produkcyjnym, 25-44 lat (62%), podczas gdy w perspektywie całego kraju odsetek ludzi w tej grupie wiekowej wynosi 31%. Kolejną liczną grupą klientów mBanku są osoby w wieku w przedziale 19-24 lat, podczas gdy w perspektywie całego kraju grupa ta ma najmniejszy udział (7%).
Stosunkowo niski odsetek klientów mBanku, szczególnie biorąc pod uwagę sytuację demograficzną, stanowią dzieci i młodzież do 19 lat (2%), a także osoby w średnim wieku i seniorzy, czyli grupa w wieku 55+ (12%). Może to tłumaczyć fakt, że mimo rosnącej popularności rachunków dla dzieci, wciąż niewielka grupa rodziców decyduje się na otwarcie im depozytu.
Klientów w wieku 55+ charakteryzuje z kolei konserwatywne podejście do finansów i nowinek technologicznych, przez co część z nich nie decyduje się na otwarcie rachunku, a ci, którzy są już związani z konkretnym bankiem nie są chętni do jego zmiany, nawet przy atrakcyjnej ofercie produktowej innej instytucji finansowej.
Perspektywa demograficzna wskazuje na to, że polskie społeczeństwo będzie się starzeć. Dlatego obecnie tak ważne dla Banku jest zainteresowanie ofertą młodzieży i osób w wieku produkcyjnym – tych, które za kilkadziesiąt lat, jako ludzie starsi, będą stanowić największy odsetek w strukturze demograficznej w Polsce. Należy podkreślić, że osoby powyżej 60 roku życia w 2050 roku będą inną, nową generacją seniorów, dla których Internet i nowoczesne technologie nie będą mieć tajemnic.
Rynek mieszkaniowy
Sytuacja na rynku nieruchomości w 2015 w Polsce była uwarunkowana, podobnie jak w roku 2014, powolnym, ale stabilnym rozwojem gospodarczym oraz utrzymywaniem przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP) stóp procentowych na stosunkowo niskim poziomie. W związku z tym banki złagodziły politykę kredytową, co znalazło odzwierciedlenie we wzroście atrakcyjności oferty kredytów hipotecznych.
W 2015 roku na polskim rynku kredytów hipotecznych, pomimo zmian regulacyjnych wprowadzonych rok wcześniej nie zaszła rynkowa rewolucja. Mimo że Rekomendacja S Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) zmieniła przepisy regulujące zasady udzielania kredytów w Polsce, od momentu jej wprowadzenia nie zauważono znaczących zmian na rynku nieruchomości, a co za tym idzie na rynku kredytów hipotecznych.
W 2015 roku RPP ustabilizowała stopy procentowe na rekordowo niskim poziomie. Stopa referencyjna wyniosła 1,5%, a stopa WIBOR 3M w marcu 2015 roku wyniosła 1,65%, by następnie osiągnąć stabilny pułap 1,73-1,74%, utrzymany do końca roku. W konsekwencji zaciągnięcie kredytu (m.in. hipotecznego) wiązało się z bardzo niskimi kosztami dla kredytobiorców, którzy z powodu niskich stóp procentowych oraz korzystniejszej oferty kredytowej osiągali wyższą zdolność kredytową.
Wprowadzenie odwróconej hipoteki w grudniu 2014 roku nie wpłynęło na rynek nieruchomości w 2015 roku. Odwrócona hipoteka to kredyt przeznaczony dla osób posiadających tytuł prawny do nieruchomości, na którą wnosi się hipotekę zabezpieczającą pożyczkę udzieloną osobie zainteresowanej. Jednak na rynku kredytowym w Polsce żaden bank nie wprowadził jeszcze do swojej oferty odwróconej hipoteki.
Sytuacja na rynku nieruchomości mieszkaniowych (w sześciu głównych miastach w Polsce)
Sytuacja na rynku nieruchomości mieszkaniowych pozostała stabilna w 2015 roku. Ceny transakcyjne mieszkań na rynkach pierwotnym i wtórnym w największych miastach w Polsce wykazywały niewielkie zmiany. Średnia zmiana cen transakcyjnych za 1 m² na rynku pierwotnym w analizowanych miastach wyniosła ok. 2,2% rok do roku, natomiast na rynku wtórnym ceny pozostały stabilne.
W okresie od stycznia do września 2015 roku banki podpisały 132,6 tys. umów kredytowych o łącznej wartości 28,7 mld złotych, w tym samym okresie 2014 roku wartość nowo udzielonych kredytów była nieco niższa i wynosiła 27,6 mld złotych, a ich liczba była równa około 131,1 tysięcy sztuk. Można zatem sądzić, że wyniki całego 2015 roku będą nieco lepsze niż w roku poprzednim.
Czynnikami oddziaływującymi na popyt mieszkaniowy były niskie stopy procentowe, zakupy mieszkań za gotówkę, poprawa sytuacji na rynku pracy, wzrost dochodów gospodarstw domowych, a także wzrost limitów oraz nowelizacja w programie Mieszkanie dla Młodych (MdM). Najważniejszą wprowadzoną zmianą w programie było objęcie wsparciem transakcji zawieranych na rynku wtórnym. Dodatkowo zwiększono prorodzinne oddziaływanie MdM-u, poprzez dofinansowanie wkładu własnego oraz dopuszczenie możliwości przystąpienia do umowy kredytu współnie z dowolną osobą dodatkową. W konsekwencji około 43% wniosków dotyczyło transakcji lokalami pochodzącymi z rynku wtórnego, a ok. 57% z rynku pierwotnego. Fakt, że pula środków finansowych przeznaczonych na program w latach 2016-2018 może okazać się niewystarczająca, co dodatkowo może przyspieszyć decyzję wielu osób odnośnie zakupu mieszkania.
Wskaźniki budownictwa mieszkaniowego w 2015 roku wskazują na wzmożoną aktywność inwestorów. Według wstępnych danych GUS liczba mieszkań oddanych do użytkowania wzrosła o około 3,2% rok do roku, liczba mieszkań, których budowę rozpoczęto wzrosła o ok. 13,7% rok do roku, natomiast liczba mieszkań, na które wydano pozwolenia na budowę wzrosła o ok. 20,5% rok do roku. W okresie ostatnich 12 miesięcy zakończonych w listopadzie 2015 roku. deweloperzy rozpoczęli budowę ponad 83,7 tysięcy mieszkań. Oznacza to, że nowy rekord osiągnięty przez deweloperów pod względem liczby rozpoczętych umów (poprzedni w czerwcu 2008 roku, kiedy wyniósł on 82,3 tysięcy sztuk)
Rok 2015 okazał się być korzystnym dla firm deweloperskich. Liczba transakcji liczona łącznie dla sześciu rynków w III kwartale 2015 roku osiągnęła rekordowy poziom i wyniosła blisko 13,2 tysięcy mieszkań. Dzięki temu, w ostatnich czterech kwartałach, na rynku pierwotnym sprzedano prawie 48,6 tysięcy lokali, tj. o blisko 13% więcej, niż w całym, rekordowym dotychczas 2014 roku, kiedy wartość ta wyniosła 43 tysięcy W III kwartale do sprzedaży wprowadzono prawie 15,9 tysięcy mieszkań (wzrost o ok. 20% kwartał do kwartału). Dotychczas jedynym kwartałem z wyższą liczbą lokali wprowadzonych na rynek był IV kwartał 2007 roku, czyli tzw. "szczyt boomu" na rynku mieszkaniowym.
Poniższy wykres prezentuje sytuację na rynku nieruchomości mieszkaniowych w Polsce:
*Liczba mieszkań przeznaczonych do sprzedaży
Źródło: Główny Urząd Statystyczny (GUS), dane na dzień 31.12.2015.
Łącznie w ostatnich czterech kwartałach wprowadzono do sprzedaży około 50,8 tysięcy lokali mieszkalnych. Mimo dobrej sprzedaży oferta lokali na rynku pierwotnym wzrosła blisko o ok. 3 tysięcy i wyniosła na koniec III kwartału 51,4 tysięcy mieszkań. Największy wzrost został odnotowany w Warszawie (ok. 11% kwartał do kwartału), we Wrocławiu (ok. 9% kwartał do kwartału) i Krakowie (ok. 6% kwartał do kwartału). W Poznaniu oraz Łodzi oferta pozostała na nie zmienionym poziomie, natomiast w Trójmieście spadła o ok. 5% kwartał do kwartału.
Wysoki poziom sprzedaży znacząco wpłynął na zmianę struktury oferty dostępnej na pierwotnym rynku mieszkaniowym zwłaszcza w kontekście wyprzedaży mieszkań gotowych. Na koniec III kwartału 2015 roku mieszkania oddane do użytku w 2014 roku i wcześniej stanowiły zaledwie około 10% ofert deweloperskiej, 17% oferty to mieszkania z planowanym terminem oddania w 2015 roku, ok. 44% projektów będzie oddane w 2016 roku, a 29% po 2016 roku.
Czas potrzebny do wyprzedania wszystkich mieszkań znajdujących się w ofercie, przy utrzymaniu obecnego tempa sprzedaży, w większości analizowanych miast pozostał stabilny i wyniósł od 4 do 5 kwartałów. Wyjątek stanowiło Trójmiasto, gdzie widać wyraźną przewagę popytu nad podażą a średni czas sprzedaży wyniósł 3,2 kwartału. Można zatem mówić o dość bezpiecznym poziomie podaży, przy utrzymaniu dotychczasowego tempa sprzedaży.
W perspektywie najbliższych kwartałów możliwe jest delikatne wzmocnienie tendencji wzrostowych cen. Wzrostowi popytu sprzyja natomiast utrzymanie stóp procentowych na niskim poziomie, alternatywne źródła finansowania zakupu mieszkania, poprawa na rynku pracy i wzrost dochodów gospodarstw domowych, oraz zmiany wprowadzone w programie MdM. Głównym ryzykiem dla rynku nieruchomości (i zmiany trendów cenowych) jest niepewność otoczenia regulacyjnego (zapowiadane regulacje podnoszące koszty funkcjonowania banków) i niepewność otoczenia zewnętrznego. W perspektywie długofalowej czynnikiem fundamentalnym wpływającym na popyt mieszkaniowy są zjawiska demograficzne. Prognozowany przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) spadek liczy ludności i starzenie się społeczeństwa przyczynią się do spowolnienie popytu na mieszkania.
Sytuacja na rynku nieruchomości komercyjnych
Wolumen transakcji inwestycyjnych na rynkach nieruchomości w 2015 roku w Polsce przekroczył 4 mld euro. Jest to drugi najlepszy rok w historii polskiego rynku nieruchomości (w 2006 roku wartość ta wyniosła 4,7 mld euro). Na tak dobry wynik złożyły się przede wszystkim dwie duże transakcje przejęcia udziałów w Echo Investment SA przez fundusze Oaktree i PIMCO oraz przejęcie części spółek celowych Trigranit przez TPG Real Estate. Na rynkach obserwowana była kompresja stóp kapitalizacji za najlepsze aktywa. Stopy kapitalizacji za nieruchomości typu "prime" na rynku biurowym wahały się między 6-6,5%, na rynku handlowym około 6%, a magazynowym około 7%.
Wolumen transakcji na rynku nieruchomości handlowych odnotował rekordowy wzrost o około 285% względem 2014 roku do poziomu 2,2 mld euro. Udział w całkowitym wolumenie transakcji inwestycyjnych wyniósł 55%, co stanowiło wzrost o 37 punktów procentowych w stosunku do roku poprzedniego. Tak wyraźny wzrost wolumenu transakcji był spowodowany głównie dzięki wysokiej aktywności inwestorów w czwartym kwartale ubiegłego roku.
W dalszym ciągu utrzymuje się trend zmiany modelu biznesowego, rekomercjalizacji oraz rozbudowy starszych obiektów handlowych w celu dostosowania do aktualnych warunków panujących na rynku. Szczególnym trendem związanym z dostosowywaniem obiektów handlowych do najnowszych rozwiązań jest wzmacnianie stref gastronomicznych. Przebudowa nieruchomości w tym celu jest związana między innymi ze zmianą stylu życia oraz rosnącą siłą nabywczą społeczeństwa. Zwiększanie przestrzeni przeznaczonej pod usługi gastronomiczne może zachęcić międzynarodowe marki nieobecne jeszcze w Polsce do wejścia na polski rynek.
W minionych miesiącach nie odnotowano znaczących zmian w wysokości stawek czynszu za powierzchnie handlowe. W dalszym ciągu najdroższą lokalizacją pozostaje Warszawa w której czynsze „prime” za najlepsze lokale o powierzchni do 100m² w najbardziej prestiżowych centrach handlowych przekraczają 100 euro za m² za miesiąc.
Poziom pustostanów w obiektach handlowych zlokalizowanych w największych miastach Polski w dalszym ciągu pozostaje na relatywnie niskim poziomie – od 1,5% do 4,5%.
Wolumen transakcji na rynku nieruchomości biurowych (udział w całkowitym wolumenie transakcji wyniósł około 32%), biorąc pod uwagę siedem największych miast w Polsce, odnotował spadek o około 27% względem 2014 roku Warszawa niezmiennie pozostała największym rynkiem biurowym w Polsce. Duża podaż nowych powierzchni w budowie oraz presja na stawki najmu przyczyniła się, do wstrzymywania nowych inwestycji w stolicy i przesunięcia zainteresowania inwestorów w kierunku miast regionalnych. Ponad połowę zeszłorocznego wolumenu w sektorze biurowym stanowiły transakcje zawarte na rynkach regionalnych.
Stawki wywoławcze za powierzchnię do wynajęcia pozostały na stabilnym poziomie. Deweloperzy nadal wykazują dużą elastyczność w trakcie negocjacji poza czynszowych warunków najmu, takich jak udział w kosztach wykończenia powierzchni, czy też wakacje czynszowe.
Wysoki poziom nowej powierzchni będącej aktualnie w budowie (około 1,2 milionów m² w głównych ośrodkach w Polsce), może znaleźć odzwierciedlenie we wzroście poziomu współczynnika pustostanów w 2016 roku. Szczególnie narażone na spadki będą starsze biurowce (klasy B) oraz te o gorszej lokalizacji.
Aktywność inwestycyjna na rynku nieruchomości magazynowych w siedmiu największych aglomeracjach w Polsce w 2015 roku była nieco niższa niż w rekordowym 2014 roku i osiągnęła wolumen na poziomie 470 milionów euro. Zainteresowanie inwestorów rynkiem magazynowym utrzymuje się wciąż na wysokim poziomie, natomiast niższa wartość wolumenu była spowodowana brakiem odpowiednich projektów przeznaczonych na sprzedaż.
Aktywność deweloperów na rynku nieruchomości magazynowych w dalszym ciągu pozostaje wysoka. Wśród nowych projektów rośnie udział projektów spekulacyjnych wynoszący obecnie 42,3% podaży w budowie. Pomimo rekordowo niskiego poziomu pustostanów (około 6%), można zaobserwować tendencję spadku czynszów efektywnych przy nowo uruchamianych projektach magazynowych w regionie Poznania i Warszawy oraz na Górnym Śląsku. Dodatkowo, coraz bardziej pogłębia się różnica pomiędzy stawkami czynszów ofertowych oraz efektywnych. W dalszym ciągu najwyższe stawki obowiązują w strefie miejskiej Warszawy, a najniższe w regionie Polski Centralnej oraz na obrzeżach Warszawy.
Przewiduje się, że w 2016 roku wolumen transakcji będzie zbliżony do osiągniętego w 2015 roku. Jednocześnie powinniśmy spodziewać się nieco wyższego udziału sektora nieruchomości biurowych w całkowitym wolumenie transakcji, do czego mają przyczynić się znaczące transakcje zarówno w Warszawie, jak i na rynkach regionalnych.